„Dyscyplina to sztuka rangi i techniki zmiennej aranżacji. Indywidualizuje ciała lokalizując je – nie przez trwałe osadzenie, ale przez dystrybucję i włączenie do obiegu w pewnej sieci relacji”
(Foucault 1993, s.175)
Po korytarzach wciąż rozbijają się rozmowy o Uniwersyteckim Systemie Obsługi Studenta czyli USOS’ie. W głosach rozmówców słychać oburzenie, pomieszane z żalem zniecierpliwienie. Niekiedy napiętą atmosferę rozładowuje jakaś anegdota dotycząca USOS’a lub niewiarygodne, wręcz absurdalne nowinki dotyczące działalności wirtualnej przestrzeni UMK. Jednak pomimo żartów i śmiechów, sprawa jest poważna...
A zaczęło się tak niewinnie...
Kiedy rozpoczęłam studia na toruńskiej etnologii wszystko działało jeszcze według „starego trybu”. W połowie studiów katedra zmieniła nazwę na Antropologię Kulturową, nikt nie przypuszczał, że za tą zmianą podążą kolejne, które pozostawią o wiele większe piętno na życiu studenta. Katedra (jako jedna z ostatnich) idąc z „duchem postępu” postanowiła przejść na internetowy system zapisywania się na zajęcia. Miało to usprawnić nie tylko rejestrację na zajęcia, ale także ułatwić i przyspieszyć przepływ informacji między studentami a dziekanem oraz poszczególnymi wykładowcami, a w efekcie ograniczyć kolejki do sekretariatu. Jednym słowem miało przyspieszyć komunikację. Tym czasem powstał totalny chaos i bałagan oraz dwu głos uczelniany. Dwie instytucje nie współpracujące ze sobą.
Nikt jednak nie przejmował się niepoprawnym jego działaniem. Przez pierwsze półtorej roku funkcjonowania USOS’u większość studentów traktowała nowy system jako żart, niewinną zabawę. Jedni od samego początku próbowali zapisać się na wszystkie zajęcia w systemie internetowym, inni tylko na niektóre, jeszcze inni wcale. Nie było żadnych poważnych konsekwencji z tego powodu, nie było w związku z tym protestu przed nowym system. Ponad to były indeksy oraz karty egzaminacyjne, które dawały studentowi pewne poczucie bezpieczeństwa, gdyż to one stanowiły główne potwierdzenie wyników egzaminów i wszystkich zaliczeń. W kolejnym roku panowało jeszcze zamieszanie, ale pobrzmiewały już groźby. Kładziono nacisk na zalecenie, aby na wszystkie zajęcia i wszyscy studenci tym razem się zapisali. Później zniknęły indeksy i karty egzaminacyjne. I nagle student zdał sobie sprawę, że zgoła niewinna zabawa przerodziła się w bardzo poważny, obciążony konsekwencjami obowiązek.
Jednostka przymusowo i szybko (nieco podstępnie) została uwikłana w uniwersytecki system, który tym samym narzuca nową wirtualną tożsamość. Wszystkie numery, kody, tabele przedmiotów i ich oceny nie są niczym nowym, to raczej juz sprawdzona taktyka modelowania, tresowania idealnego, posłusznego studenta. Jednak wraz z wejściem USOS’u przybrała ona na sile.
Bezosobowa masa... Student wciągnięty w wirtualną sieć traci swoją indywidualność. Jednostka nie jest już Kowalskim, ale numerem indeksu, czy hasłem który regularnie powtarza przy każdym logowaniu (przez co nie można go zapomnieć i śni się w najgorszych koszmarach). Tracimy również kontakt osobowy... Na przykład pisząc podanie czy prośbę do dziekana, nie wiemy kto tak naprawdę nam odpisuje. Do dzisiaj ustawiają się kolejki przed drzwiami dziekana. Ci, którzy tam stoją, chcą by ich przypadki zostały potraktowane i rozpatrzone indywidualnie. Jedna z osób tłumaczy: „W samym podaniu właściwie trudno cokolwiek konkretnego wyjaśnić, gdyż tak naprawdę wiele ważnych informacji oraz argumentów popierających naszą prośbę czy podanie przemyka w czasie rozmowy. Na podanie wysłane przez Internet łatwo odpowiedzieć: „Nie”, a studentowi trudniej kontrargumentować. Dlatego tu jestem”. Podobnych opinii było wiele.
Wraz z utratą indeksów straciliśmy coś więcej niż sentyment, symbol studiowania, pamiątkę, magiczny artefakt zaklinania ocen (szczególnie silny na pierwszym roku - zaginanie ostatniej strony w indeksie aby pomyślnie zaliczyć pierwszy rok, czy zakaz obkładania indeksu, bo to źle wróży), poczucie realności, bezpieczeństwa w związku z namacalnym dowodem wyników w nauce, straciliśmy przede wszystkim poczucie wolności. Student został ograniczony w swojej aktywności oraz działalności, którą jednocześnie poddano internetowej kontroli.
Teraz każda jednostka przypisana jest do konkretnych zajęć i do konkretnej ich liczby. Tym samym system ustala rytm i narzuca określone czynności, z których student nie może się wyłamać. Nie można zapisywać się na zajęcia które pokrywają się w czasie (rzekomo system takie zbieżności wykrywa – osobiście nie miałam odwagi sprawdzić tej informacji), gdyż to grozi nie zaliczeniem i skreśleniem z listy. Za każde nadprogramowe zajęcia (najczęściej wykłady monograficzne) student musi zapłacić 150 złotych. Stąd studenci przestali nie tylko uczęszczać na zajęcia ponadprogramowe, ale tym samym stracili możliwość przepisywania tych przedmiotów. Zaczęto skutecznie manipulować planem zajęć studenta. Dziekan nie wyraża zgody na żadne przepisywanie przedmiotów. Jeszcze na początku studentów ratowały panie w dziekanacie, które „po cichu” przepisywały to co jeszcze było nad programowe. Po wprowadzeniu najpierw opłaty za nadprogramowe przedmioty, a potem po zrezygnowaniu z indeksów ucięto przepisywanie przedmiotów ostatecznie. Osoby, które studiują więcej niż jeden kierunek, również tę możliwość utraciły.
Inną ważną kwestią są pomyłki, czyli błędnie wpisane oceny w USOS’ie. Brak indeksu oraz karty egzaminacyjnej nie ułatwia sprawy. W razie pomyłki jak student ma udowodnić wykładowcy, że było inaczej. Zwłaszcza jeśli egzamin był ustny, a prowadzący jest z poza uczelni i tak naprawdę nie zna i nie kojarzy wszystkich swoich studentów, a dodatkowo jest trudno dostępny.
System, który miał służyć nam, pomagać w szybszej i efektywniejszej wymianie informacji, przerodził się w nowy typ nadzoru, który nie tylko narzuca swoje reguły studentom, ale także pracownikom UMK. Obecnie służymy systemowi, a nie system nam.
USOS zapisuje na zajęcia, czasem przepisuje na inne (niewłaściwe) lub nie chce zapisać wcale, skreśla studentów z listy. Odpowiada na prośby i podania. Stał się naszą codziennością, a raczej jej wyznacznikiem. Studiujemy nie to co chcemy, co nas interesuje, lecz to na co uda nam się zapisać. Jednym słowem kto pierwszy ten lepszy. Nic dziwnego, że zapisom na zajęcia towarzyszy tyle narzekań, nieprzespanych nocy, stresów i nerwów napiętych do granic wytrzymałości, zakończonych średnim zadowoleniem z ułożonego planu. Studia już nie cieszą tak jak dawniej.
Nowy typ nadzoru w moim odczuciu zmienił dotychczasowe relacje między studentem a wykładowcą. Tak jak wcześniej relacja ta była prosta: uczeń – nauczyciel, tak teraz wydaje się bardziej złożona i przybiera postać: uczeń - USOS – nauczyciel. Z jednej strony spowodowało to swego rodzaju zbliżenie, można wspólnie ponarzekać na system w który obie strony są uwikłane. Z drugiej strony USOS wprowadził nowe reguły gry. Gry w której wykładowca musi mieć odpowiednią liczbę studentów, aby jego zajęcia miały sens i mogły się odbywać, tym samym aby mógł być potrzebny nie tylko studentom ale i uczelni. Z kolei studenci niekiedy to wykorzystują zwłaszcza jeśli chodzi o wykłady monograficzne, ale nie tylko. To powoduje, że duża część studentów nie uczęszcza na zajęcia. Dlatego nikogo nie dziwią takie informacje (zobacz zdjęcie...)
Podkreślić jednak pragnę fakt, że spora część grona pedagogicznego wirtualnych studentów toleruje. Niekiedy nawet nie sprawdzanie obecności wykorzystywane jest przez niektórych wykładowców jako forma reklamy i zachęty do zapisania się na ich zajęcia. I choć wykładowca nie zna swoich podopiecznych, a uczniowie nawet nie kojarzą twarzy prowadzącego, to nic nie stoi na przeszkodzie aby zaliczenie w odpowiedniej rubryce USOS’a się pojawiło.
W dużej mierze studenci są bezradni jeśli chodzi o „UNIWERSYTECKI SYSTEM OGŁUPIANIA STUDENTÓW”. Wykładowcy i panie w dziekanacie rozkładają ręce – „SYSTEM RZĄDZI i ROBI CO CHCE”. Czy pozostaje nam jedynie czekać na „UDOSKONALONY SYSTEM OPANOWANIA SYTUACJI”. Jednak jeśli nawet taki powstanie, należy pamiętać, że mimo wszystko będzie to system, który nie zwróci nam wolności i elastycznego, radosnego podejścia do studiowania.
„Uformowane życie i utrata wolności jest ceną za odciążenie” (Sofsky 1999, s.215). Stworzone przez człowieka rzeczy, systemy, w tym także i USOS, „ograniczają swobodę jego poczynań i działają na jego szkodę (...) Narzędzia pracy, które miały go uwolnić od fizycznej harówki, stwarzają inny przymus: decydują o tym, jak ma przebiegać jego praca. Narzucone reguły postępowania poddają człowieka nieustannemu nadzorowi, powodują, że żyje w ciągłym strachu przed karą” (Sofsky 1999, s.214).
Na zakończenie chciałabym jedynie zasygnalizować, że być może studenci nie mają najgorzej. Od tego roku w wielu szkołach podstawowych pojawią się elektroniczne dzienniki, do których dostęp będą mieli także rodzice. Uczeń teraz będzie pod ścisłym, regularnym nadzorem nauczyciela, rodzica i systemu elektronicznego. Myślę, że strach przed karą oraz ewentualne pomyłki w takim dzienniku mogą mieć o wiele większe konsekwencje.
...I pomyśleć, że wszystko w imię pozytywistycznego ducha postępu z głośnym HURA i prawdopodobnie milionami złotych wydanymi w „pożyteczny” sposób...
Bibliografia:
Foucault Michel 1993 Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, ”Aletheia”: ”Spacja”, Warszawa.
Sofsky Wolfgang 1999 Traktat o przemocy, Wyd. Dolnośląskie, Wrocław.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz